104 χρόνια συμπληρώνονται από τη γενοκτονία που υπέστη ο Ποντιακός πληθυσμός από τους Οθωμανούς στις αρχές του 20ού αιώνα. Η 19η Μαΐου έχει καθιερωθεί ως Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου μετά από ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων το 1994.
Τα βίαια, μαζικά και φονικά γεγονότα που συνέβησαν στις αρχές του 20 αιώνα στην υπό κατάρρευση Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι αυτά που συνθέτουν τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Οι μαρτυρίες της εποχής κάνουν λόγο για τεράστιες φρικαλεότητες.
«Πανταχόθεν του Πόντου αγγέλονται σφαγαί…είς Κερασούντα…είς Τραπεζούντα» αυτή είναι μόνο η αρχή του απελπισμένου τηλεγραφήματος που θα στείλει η Επιτροπεία Ποντίων στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Στη συνέχεια του τηλεγραφήματος του η Επιτροπέια τον ενημερώνει πως μέχρι η διπλωματία να αναλάβει να υπερασπιστεί του Ποντίους, μπορεί και ήδη να έχουν εξαφανιστεί όλοι.
Πώς όμως φτάνουμε να αριθμούμε ένα τόσο μεγάλο αριθμό θυμάτων, των οποίων μέχρι και σήμερα παραμένει ανυπολόγιστος.
Ο τουρκικός εθνικισμός που κάνει την εμφάνιση του εκείνη την περίοδο του και η άμεση εξάπλωση του σε ολόκληρη την Αυτοκρατορία αποτελεί και την αρχή για την φυσική εξόντωση, τον αφανισμό, τον εκτοπισμό, την εκρίζωση εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων του Πόντου από τις πατρογονικές τους εστίες.
Από το 1908, όπου η εξουσία θα βρεθεί στα χέρια των Νεότουρκων ξεκινά η γενοκτονία, η οποία σύμφωνα με ιστορικούς και ερευνητές γίνεται με συγκεκριμένο σχεδιασμό και οργάνωση.
Διωγμοί, πορείες «θανάτου», τάγματα καταναγκαστικής εργασίες, βιαιότητες είναι οι μέθοδοι που θα ακολουθήσουν οι Νεότουρκοι για να εξολοθρεύσουν όλους τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Ανατολής.
Ακολουθεί αναλυτικά το χρονικό των σημαντικότερων γεγονότων που σφραγίζουν τη Γενοκτονία των Ποντίων:
1908: Κίνημα των Νεότουρκων στην οθωμανική Θεσσαλονίκη. Οι εθνικιστές ηγέτες (Κεμάλ – Ενβέρ – Ταλάτ) υποσκελίζουν το σουλτάνο Αμπτούλ Χαμίτ και αναλαμβάνουν τον πολιτικό έλεγχο της αυτοκρατορίας.
1910: Αυταρχικά, κατασταλτικά μέτρα κατά των χριστιανικών κοινοτήτων της αυτοκρατορίας.
1911: Σε συνέδριο του «Κομιτάτου Ένωση και Πρόοδος» των Νεότουρκων κυριαρχεί το σύνθημα: «Η Τουρκία στους Τούρκους».
1913: Οργανώνεται από τους Νεότουρκους το «Γραφείο Εγκατάστασης Φυλών και Μεταναστών» και ιδρύεται η μυστική υπηρεσία (Teskilat i-mahsusa)
1914: Έναρξη του Α’ ΠΠ. Οι πρώτες μαζικές διώξεις κατά Ελλήνων στην Ανατολική Θράκη. Πογκρόμ στη Δυτική Μικρά Ασία και η σφαγή της Φώκαιας. Ρωσοτουρκικός Πόλεμος. Έξαρση του τουρκικού εθνικισμού, συσπείρωση του μουσουλμανικού στοιχείου.
1915: Καλούνται στην Κωνσταντινούπολη και εξοντώνονται οι πρόκριτοι των Αρμενίων. Η Γενοκτονία των Αρμενίων ολοκληρώνεται σε λίγους μήνες.
1916 – 1917: Πορείες «θανάτου» στο εσωτερικό της Ανατολίας από τον οθωμανικό δυτικό Πόντο (Σαμψούντα, Μπάφρα, κ.α) και απώλειες χιλιάδων χριστιανών – αντρών, γυναικών και παιδιών – από τις κακουχίες, το κρύο και την πείνα. Τάγματα καταναγκαστικής εργασίας (Αμελέ Ταμπουρού). Ο ανατολικός Πόντος υπό ρωσική κυριαρχία. Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία και λήξη ρωσοτουρκικού πολέμου.
1918: Λήξη Α’ ΠΠ. Η ηγεσία των Νεότουρκων παραδίδεται στους συμμάχους της Αντάντ. Αποχώρηση Ρώσων από τον ανατολικό Πόντο και τον Καύκασο.
1919: Αποβίβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Αναχώρηση από Κωνσταντινούπολη στις 15 Μαΐου και άφιξη στις 19 Μαΐου του Μουσταφά Κεμάλ Πασά στη Σαμψούντα, με αποστολή την «ειρήνευση» από τη δράση ομάδων ατάκτων. Αυτονόμηση του από την Υψηλή Πύλη και συνάντηση του στη Χάμσα, στις 29 Μαΐου, με τον Τοπάλ Οσμάν.
1920: Συνθήκη των Σεβρών. Ανατολική Θράκη και Σαντζάκι της Σμύρνης υπό όρους, σε ελληνικό έλεγχο, ο Πόντος εξαιρείται των ρυθμίσεων.
1920 – 1922: Από την περιοχή της Βιθυνίας ξεκινούν σε όλο τον Πόντο σφαγές, λεηλασίες, καταστροφή χριστιανικών χωριών από παρακρατικές νεοτουρκικές ομάδες. Δεκάδες χιλιάδες Πόντιοι και Αρμένιοι φεύγουν να σωθούν προς τη Σοβιετική Αρμενία και προς τους υπό γαλλικό έλεγχο Συρία και Λίβανο.
1922: Μικρασιατική καταστροφή. Ο ελληνικός στρατός ηττάται στον Σαγγάριο, φλέγεται η Σμύρνη.
1923: Συνθήκη της Λωζάννης. Ανταλλαγή πληθυσμών, προσφυγιά.
Στη μνήμη των θυμάτων θα κλείσουμε με στίχους από το ποντιακό μοιρολόι «Το παλάτ’ τη Χάρονος».
Μάννα, ο Χάρον έρχεται, σούκ
έπαρ’ με και φύγον.
Ετζόκεψεν ‘ς σ’ ωμία μου, κι επέρεν την λαλία μ’
Ετζόκεψεν ‘ς σα γόνατα μ’, την δύναμη μ’ επέρεν…
Απόσπασ
μα του ποντιακού μοιρολογιού
Το παλάτ’ τη Χάρονος
Επιμέλεια: Αγγελική Γεωργοπούλου
